απόσπασμα: μεταφρασμένο από βιντεοδιάλεξη του Πανεπιστημίου Κολούμπια της Νέας Υόρκης (2001)
Στο κέντρο αυτής της συνάθροισης βρίσκονται οι δύο μεγάλοι διαμορφωτές τής συγκεκριμένης παράδοσης: ο Πλάτωνας και ο Αριστοτέλης. Μέσω της πειστικότητας των μορφών του και της οργάνωσης του χώρου ο Ραφαήλ (Raffaello Sanzio, Ραφαέλο Σάντσιο) αποτύπωσε τις βασικές διανοητικές διαστάσεις τού θέματός του. Κάτω από τη θολωτή αρχιτεκτονική και το ουράνιο φόντο τοποθέτησε τη συγκέντρωση των φιλοσόφων στο κάτω μισό τού ημικυκλικού πεδίου – στη γη. Οι ίδιοι οι φιλόσοφοι χωρίζονται από τις σκάλες που διατρέχουν την τοιχογραφία σε ευδιάκριτες ομάδες – ανώτερες και κατώτερες. Η σύνθεση ξεδιπλώνεται σε ξεχωριστές ζώνες, η σχετική βαρύτητα των οποίων ενημερώνει τα συστήματα των αξιών που εκπορεύονται από τους δύο κεντρικούς πρωταγωνιστές.
Ο Πλάτωνας και ο Αριστοτέλης διαφέρουν σε όλα – σε ηλικία και απόχρωση, σε ενδυμασία και κόμμωση, σε στάση σώματος και χειρονομία. Ο Πλάτωνας είναι γηραιότερος. Είναι φαλακρός, ατημέλητος και ξυπόλητος. Σηκώνεται στις μύτες των ποδιών καθώς δείχνει τον ουρανό και ολόκληρο το σώμα του μοιάζει να υψώνεται σα φλόγα. Ο νεαρότερος μαθητής του, ο Αριστοτέλης, είναι πιο ακμαίος και προσεγμένος. Στέκεται πατώντας καλά στο έδαφος στα πολυτελή του σανδάλια. Απλώνει μια έντονη χειρονομία προς τα έξω, οριζόντια, παράλληλα με το έδαφος, προς τον δικό μας κόσμο. Με τις χειρονομίες τους οι δύο φιλόσοφοι επικυρώνουν τις βασικές συνιστώσες τής σύνθεσης, τα εικαστικά σύμβολα των εννοιών. Ο εμπνευσμένος Πλάτωνας δείχνει προς τη θεϊκή πηγή των ιδεών και των πραγμάτων – το δόγμα που προτείνεται στον 'Τίμαιο', το βιβλίο που κρατά κατακόρυφα. Το βιβλίο τού Αριστοτέλη, τα 'Ηθικά', κρατιέται οριζόντια και το άπλωμα του χεριού του προς τα έξω θεωρείται ότι ταιριάζει στις ανθρώπινες υποθέσεις – μια αφορμή για έκκληση στη μετριοπάθεια.
Οι διαφορές αυτών των δύο πρωτοπόρων τής Δυτικής Φιλοσοφίας συμβιβάζονται με την απεικόνιση της αρμονικής τους συνύπαρξης. Αναπαριστώνται συμφιλιωμένοι, ενωμένοι από την αψίδα, η οποία μοιάζει να ξεπηδά από το εμπνευσμένο δάχτυλο του Πλάτωνα και να τους ξεχωρίζει από τους υπόλοιπους. Μόνο αυτοί πλαισιώνονται από το γαλάζιο τού ουρανού και γίνονται το κέντρο – όπως αποδεικνύουν οι διογκούμενες αντηχήσεις τού τοξωτού τους πλαισίου, του βασικού δομικού στοιχείου ολόκληρης της σύνθεσης.
Από αυτές τις κεντρικές μορφές οι επιδράσεις των δύο καθοριστικών φιλοσοφικών παραδόσεων απλώνονται προς τα έξω και προς τα κάτω – από τον Πλάτωνα προς μια ομάδα χαμηλότερα στην οποία κυριαρχεί ο Πυθαγόρας · από τον Αριστοτέλη μέχρι κάτω τον Ευκλείδη και τους μαθητές του. Τα σκαλιά εξυπηρετούν τη διάκριση του ανώτερου επιπέδου τής καθαρής Φιλοσοφίας από τους μαθηματικούς.
Στο προσκήνιο χαμηλότερα η θεωρία γίνεται πράξη καθώς κατεβαίνουμε από την καθαρά ιδεολογική σφαίρα σε μια περισσότερο χειροπιαστή γνώση αριθμών και σχημάτων, μετρήσιμων μεγεθών, που κάνουν αισθητές στη γη τις ιδέες που γεννιούνται στον ουρανό. Το διάγραμμα στην πλάκα που κρατιέται όρθια μπροστά στον Πυθαγόρα καταγράφει τη δική του ανακάλυψη των αρμονικών αναλογιών [σημ.: είναι οι αριθμητικές σχέσεις που προβλέπονται στην ιερή για τους Πυθαγορείους "τετράκτιδα"]. Προτείνει τα αριθμητικά πηλίκα που εξηγούν τη θεία αρμονία ολόκληρου του κόσμου · την αρμονία των ουράνιων σωμάτων · τη μουσική αρμονία που συμβολίζεται από τη μαρμάρινη μορφή τού Απόλλωνα, ο οποίος υποδεικνύεται από τον Πλάτωνα ως γενεσιουργό, ανώτερο αίτιο.
Στην απέναντι πλευρά τής σκηνής το αριστοτελικό ενδιαφέρον για τη γνώση των πραγμάτων αυτού εδώ, του δικού μας, κατώτερου κόσμου αντιπροσωπεύεται από τη μορφή τού Ευκλείδη, ο οποίος συνοδεύεται από τον αστρολόγο Ζωροάστρη [σημ.: ο Πέρσης προφήτης Ζαρατούστρα] και τον μεγαλόπρεπο αστρονόμο Πτολεμαίο [σημ.: ο Κλαύδιος Πτολεμαίος]. Ο Ευκλείδης σκύβει με χάρη για να τοποθετήσει τον διαβήτη του σε μια πλάκα ριγμένη στο πλακόστρωτο – είναι το αντικείμενο που βρίσκεται με διαφορά στο χαμηλότερο σημείο τής σύνθεσης. Σε αυτή τη φαλακρή μορφή αναγνωρίζουμε τα χαρακτηριστικά τού αρχιτέκτονα Μπραμάντε (Bramante), φίλο και συνεργάτη τού Ραφαήλ – σχέση που αποτυπώνεται με σύντομη υπογραφή τού ζωγράφου χαραγμένη στον γιακά τού γεωμέτρη.
Ακόμα μεγαλύτερης επαγγελματικής σημασίας είναι η αυτοπροσωπογραφία που ο Ραφαήλ πρόσθεσε άκρη-άκρη δεξιά, μαζί με την προσωπογραφία ενός άλλου ζωγράφου – πιθανώς του δασκάλου του Περουτζίνο (Perugino) ή του Σοντόμα (Il Sodoma), τον οποίο αντικατέστησε στη διακόσμηση της αίθουσας. Εδώ, δύο αναγεννησιακοί ζωγράφοι βρίσκονται μαζί με μαθηματικούς και αστρονόμους τής αρχαιότητας, συνάδελφοι σε αυτή την εταιρεία ουράνιων και γήινων μέτρων. Το να συμπεριλάβει ο Ραφαήλ τον εαυτό του στην ομάδα τού Ευκλείδη επιβεβαιώνει δημόσια μια προγενέστερη κρίση τής Αναγέννησης, ότι η τέχνη τής Ζωγραφικής ήταν όντως βασισμένη στους κανόνες τής Γεωμετρίας – για να εντρυφήσουν στη μαθηματική προοπτική, που καθόρισε την αναγεννησιακή Ζωγραφική, οι ζωγράφοι έπρεπε να ξέρουν Γεωμετρία. Αυτό αποτέλεσε ένα βασικό επιχείρημα στην προσπάθεια επανακαθορισμού τής τέχνης τής Ζωγραφικής ως μιας τέχνης απελευθερωμένης και όχι τόσο τυποποιημένης [σημ.: εννοεί τον περιορισμό τού Μεσαίωνα στην θρησκευτική θεματολογία, χωρίς ρεαλισμό και προοπτική στην απεικόνιση] · μιας τέχνης τής λογικής και της διανόησης · ενός εγχειρήματος τόσο πνευματικού όσο και χειρονακτικού. Εδώ, στις έσχατες παρυφές τής κατώτερης μορφής γνώσης στέκεται ο Ραφαήλ ενσαρκώνοντας αυτήν την επαγγελματική θέση.
Η 'Σχολή των Αθηνών' παρουσιάζει έναν κοινωνικά εξωστρεφή κόσμο ανταλλαγής απόψεων και διαλεκτικής. Μέσα όμως στην κοινωνικότητα αυτού του κόσμου ένας φιλόσοφος – η ογκώδης φιγούρα που γεμίζει τη σκηνή κάτω από τον Πλάτωνα – παρουσιάζεται ξεκάθαρα εκτός κλίματος. Κάθεται απομονωμένος · ένας σκεπτικός συγγραφέας με το κεφάλι πάνω στο χέρι, ο οποίος ακουμπά σε ένα κομμάτι μάρμαρο που, αν και σμιλεμένο και πλήρως σχηματισμένο, είναι και αυτό εκτός κλίματος όσον αφορά την αρχιτεκτονική τού χώρου και το είδος τής προοπτικής προβολής [σημ.: για τα αντικείμενα με πλάγιο προσανατολισμό απαιτείται πιο σύνθετη προοπτική απεικόνιση]. Βαθιά εσωστρεφής, αναγνωρίζεται ως ο μελαγχολικός Ηράκλειτος. Απομονωμένο και κλεισμένο στον εαυτό του αυτό το στοχαστικό πλάσμα απορρίπτει κάθε κοινωνική επαφή. Πιο βαρύς και πιο ογκώδης από τους άλλους, είναι ακινητοποιημένος από το σταύρωμα των άκρων του σε μία στάση απαγορευτική τής κίνησης – της τόσο φυσικής για τα δημιουργήματα του Ραφαήλ. Αντίθετα, σε διαστάσεις, στάση σώματος, αλλά και φυσιογνωμία αυτή η μορφή είναι μικελαντζελική. Αυτή καθαυτή η σύλληψή της πιστοποιεί την άποψη του Ραφαήλ για την τέχνη και την προσωπικότητα του Μιχαήλ Άγγελου – με ρητή αναφορά στη μορφή τού προφήτη Ιερεμία στην οροφή τής Καπέλα Σιξτίνα που αποκαλύφθηκε μόλις πρόσφατα. Η μορφή τού Ηράκλειτου προσθέτει μια νέα διάσταση στην καλλιτεχνική οντότητα της 'Σχολής των Αθηνών', γιατί σε αυτή ο Ραφαήλ αναγνωρίζει δημόσια ένα νέο είδος καλλιτέχνη στο πρόσωπο του Μιχαήλ Άγγελου. Σε αντιδιαστολή με τους ορθολογιστές ζωγράφους, που συνδέονται με τον Ευκλείδη, αυτός ο μοναχικός φιλόσοφος κάθεται κάτω από τον Πλάτωνα περιμένοντας την έμπνευση που θα ενεργοποιήσει το δημιουργικό του δυναμικό · μια έμπνευση υψηλότερης, θεϊκής προέλευσης. Σε αντίθεση με την ορθολογική ομάδα των ειδικών τής προοπτικής απεικόνισης, η δική του τέχνη είναι ουσιαστικά παράλογη, υποκειμενική, πέρα από κανόνες. Στο πρόσωπο του Μιχαήλ Άγγελου η Αναγέννηση αναγνώρισε, πάνω από όλα, το πρόσωπο της εμπνευσμένης ιδιοφυΐας – μια αναγνώριση που ομολογείται ξεκάθαρα στον φόρο τιμής που αποτίνει ο Ραφαήλ. Όμως, η μορφή τού μελαγχολικού φιλοσόφου δεν ήταν μέρος τού αρχικού σχεδίου τού Ραφαήλ για τη 'Σχολή των Αθηνών'. Μιας και προστέθηκε μετά την ολοκλήρωση της νωπογραφίας, απουσιάζει από το προσχέδιο (ένα σκίτσο σε πραγματικές διαστάσεις, μήκους σχεδόν οκτώ μέτρων, στο οποίο είχε αποτυπωθεί η σύνθεση πριν μεταφερθεί στον τοίχο).
[...]
Οι φιλόσοφοι στη 'Σχολή των Αθηνών' τού Ραφαήλ συγκεντρώνονται σε ένα δημόσιο χώρο εμπνευσμένο από τα σπουδαία μνημεία τής αρχαίας αυτοκρατορικής Ρώμης – τα θολωτά λουτρά τού Καρακάλλα και του Διοκλητιανού. Αυτή η ζωγραφικά αποτυπωμένη αρχιτεκτονική είναι χαρακτηριστική τής Ύστερης Αναγέννησης. Το οικοδόμημα του Ραφαήλ υψώνεται βάσει ενός κυκλικού σχεδίου, από τον στρογγυλό πυρήνα τού οποίου απλώνονται τέσσερις βραχίονες για να σχηματίσουν έναν ελληνικό σταυρό. Αυτός ο πυρήνας – προφανώς εκτεθειμένος στους ουρανούς – είναι έτοιμος να σκεπαστεί από έναν τρούλο. Η αρχιτεκτονική τού Ραφαήλ αντικατοπτρίζει το σχέδιο του φίλου του, Μπραμάντε, για τον καινούργιο ναό τού Αγίου Πέτρου, που θα αντικαθιστούσε την καταρρέουσα παλαιοχριστιανική βασιλική – την πηγή έμπνευσης του θεολογικού περιεχομένου τής 'Ντίσπουτα' [σημ.: η τοιχογραφία 'Έριδα για τη Θεία Ευχαριστία' (La Disputa del Sacramento) τού Ραφαήλ, που βρίσκεται κάτω από την μορφή τής Θεολογίας στην οροφή, απέναντι από τη 'Σχολή των Αθηνών' και αναπαράγει τον θολωτό χώρο τού βωμού στον παλαιό ναό, ο οποίος ανεγέρθηκε από τον Μέγα Κωνσταντίνο πάνω στον τάφο τού αποστόλου Πέτρου]. Το σχέδιο τού Μπραμάντε προέβλεπε μια κυκλική δομή στεφανωμένη από έναν τεράστιο τρούλο – όπως γνωρίζουμε από διασωθέντα σχέδια και ένα μετάλλιο θεμελίωσης του 1506 [σημ.: αναμνηστική μεταλλική σφραγίδα, που χρησιμοποιήθηκε για να μαρκάρει τη θεμέλια λίθο τού καινούργιου ναού και απεικονίζει το σχέδιο που εκτελέστηκε με μετατροπές και ολοκληρώθηκε πάνω από έναν αιώνα αργότερα].
Όπως η νέα βασιλική τού Μπραμάντε, έτσι και η αρχιτεκτονική τού Ραφαήλ στην τοιχογραφία μαρτυρά τη φιλοδοξία τού Πάπα Ιούλιου Β΄ να αποκαταστήσει το αυτοκρατορικό μεγαλείο τής Αρχαίας Ρώμης, επαναβεβαιώνοντας την χριστιανική συνέχεια της έκπτωτης παγανιστικής αυτοκρατορίας. Η επιβεβαίωση βρήκε την πληρέστερή της έκφραση στο αρχιτεκτονικό όραμα του Μπραμάντε, το οποίο ανακάλεσε αρχαίες φόρμες στην υπηρεσία νέων προθέσεων – μια Αναγέννηση που βρήκε την πιο εύγλωττη εικαστική της έκφραση στο γενναίο πολιτισμικό επίτευγμα της 'Σχολής των Αθηνών' τού Ραφαήλ.
Ο Χάρτης της Περιοχής
σχόλιο: Είναι περίεργο που όλες αυτές οι «ειδωλολατρικές» μορφές ζωγραφίστηκαν σε αίθουσα της παπικής κατοικίας, όμως ήδη από το Μεσαίωνα θεολόγοι, όπως ο Ιερός Αυγουστίνος και ο Θωμάς ο Ακινάτης, είχαν καταφέρει να συμβιβάσουν τον Πλάτωνα και τον Αριστοτέλη με τα προτάγματα της χριστιανικής πίστης. Η Αναγέννηση βέβαια, με τις αυξανόμενες πιέσεις τού ανθρωπισμού της και της επιστημονικής της έρευνας, δοκίμασε πολύ έντονα τους δεσμούς τής πίστης με τη λογική. Στην αναζήτηση τρόπων ενίσχυσης αυτών των δεσμών – και άρα ενίσχυσης της εξουσίας της – η Καθολική Εκκλησία ήθελε να φέρει εις πέρας έργα που εντυπωσίαζαν και αναβίωναν το ελληνορωμαϊκό μεγαλείο τού παρελθόντος. Ένα μέρος τους ήταν ο ζωγραφικός διάκοσμος του Αποστολικού Παλατιού.
Το Βίντεο
Στη σύνθεση του Ραφαήλ έχουν αναγνωριστεί μορφές διαφόρων μεγάλων σοφών τής αρχαιότητας. Κάποιες ταυτοποιούνται με βεβαιότητα και συμφωνούν όλοι για τον ποιον απεικονίζουν (π.χ. ο Πλάτωνας, ο Αριστοτέλης, ο Σωκράτης, όπως και οι μορφές τού Πυθαγόρα και του Ηράκλειτου χαμηλότερα), ενώ για άλλες υπάρχουν διαφορετικές απόψεις. Επιπλέον, σε πολλές από αυτές αναγνωρίζονται και φυσιογνωμίες συγχρόνων τού καλλιτέχνη (π.χ. ο Ηράκλειτος μοιάζει στον Μιχαήλ Άγγελο, ο Πλάτωνας στον Λεονάρντο ντα Βίντσι και η μορφή, που αντιστοιχίζεται με τον Ευκλείδη, έχει τα χαρακτηριστικά τού αρχιτέκτονα Μπραμάντε).
Στο πανόραμα της Αρχαίας Φιλοσοφίας ο Ραφαήλ αλλοιώνει τον χρόνο και τον τόπο, διατηρώντας και συμβολίζοντας τις αλληλεπιδράσεις μεταξύ των πρωτοπόρων τής διανόησης. Η πορεία των δύο κεντρικών συζητητών, του Πλάτωνα και του Αριστοτέλη, χωρίζει την τοιχογραφία στα δύο. Σε διαρκή συνδιαλλαγή δάσκαλος και μαθητής προχωράνε μαζί προς τον θεατή. Στο βίντεο υποστηρίζεται ότι από τη μια μεριά (αριστερά) βρίσκονται αυτοί που ακολουθούν τα ιδεώδη και από την άλλη (δεξιά) αυτοί που παρακολουθούν τα φαινόμενα.
Όταν ένας άνθρωπος φωνάζει «Μα, δεν είναι δίκαιο!», εκείνη τη στιγμή γίνεται ιδεαλιστής. Ένας ρεαλιστής θα του πει πράγματα όπως «Συμβαίνουν αυτά καμιά φορά» ή ακόμα και «Ποιος σου είπε ότι η ζωή είναι δίκαιη;». Το πλεονέκτημα του ρεαλιστή είναι ότι αναγκάζεται να αποδεχτεί την πραγματικότητα και να προσαρμοστεί όπως μπορεί. Το πλεονέκτημα του ιδεαλιστή είναι ότι έχει περισσότερες πιθανότητες να παλέψει για κάποια μορφή απονομής δικαιοσύνης. Η διαλεκτική διαδικασία ανάμεσά τους – η αντιπαραβολή και σύγκρουση των απόψεών τους – έχει σκοπό να βρει διέξοδο στη διαφωνία και να προσεγγίσει την αντικειμενική αλήθεια. Με αυτόν τον τρόπο είναι δυνατό να επιτευχθεί, όχι απλά η εξομάλυνση των διαφορών με την εύρεση μιας μέσης λύσης, αλλά και η πρόοδος με την εύρεση μιας νέας λύσης.
Η πορεία αυτή της γνώσης δεν συντελέστηκε μόνο μέσω της επιρροής, αλλά κυρίως με τη διαφωνία. Η σκέψη τού Αριστοτέλη πλουτίστηκε κατά την μαθητεία του, όμως οι διαφορές με τον δάσκαλό του, Πλάτωνα, ήταν ριζικές. Ο Πλάτωνας δίδασκε ότι τα πράγματα που υπάρχουν είναι αντανακλάσεις, κακέκτυπα των Ιδεών που βρίσκονται σε μια ανώτερη διάσταση, μια διάσταση που δε γίνεται να προσεγγιστεί με τις αισθήσεις μα μόνο με τη διανοητική προσπάθεια. Ο Αριστοτέλης υποστήριζε ακριβώς το αντίθετο: οι Ιδέες είναι αντανακλάσεις των πραγμάτων που αντιλαμβανόμαστε με τις αισθήσεις μας και τα αποκρυσταλλώνουμε στο μυαλό μας. Η διαλεκτική ανάμεσα σε αυτές τις δύο φιλοσοφικές αρχές καταλαμβάνει την καρδιά της 'Σχολής των Αθηνών'.
Οι φυσικοί φιλόσοφοι ονομάζονται έτσι επειδή ήταν οι πρώτοι που προσπάθησαν να εξηγήσουν τα φαινόμενα βάσει φυσικών – και όχι υπερφυσικών – αιτίων. Οι πρώτοι απ΄ αυτούς πίστευαν πως τα πάντα έχουν προέλθει από ένα μοναδικό, βασικό στοιχείο. Ωστόσο διαφωνούσαν μεταξύ τους για το ποιο είναι αυτό. Ο Θαλής ο Μιλήσιος θεωρούσε ότι όλα προέρχονται από το νερό. Ο Ηράκλειτος επέλεξε τη φωτιά. Η θεωρία τού Εμπεδοκλή έλυσε τη διαφορά τού Ηράκλειτου με τον Θαλή, όπως έκανε και με τη διαφορά τού Ηράκλειτου με τον Παρμενίδη. Στη μορφή, λοιπόν, που αντιστοιχίζεται με τον Παρμενίδη θα μπορούσε κάλλιστα να απεικονίζεται ο Θαλής. Επιπλέον, ο Πυθαγόρας σε νεαρή ηλικία είχε πιθανώς συναντήσει τον Θαλή και σίγουρα είχε μελετήσει αυτά που δίδασκε. Οι δύο προσωπικότητες θεωρούνται, ιστορικά και πνευματικά, τόσο κοντά ώστε μια ανεκδοτική ιστορία ή ακόμα και η διατύπωση ενός θεωρήματος να αποδίδονται άλλοτε στον έναν και άλλοτε στον άλλον. Παρ΄ όλα αυτά, η συγκεκριμένη μορφή έχει στην τοιχογραφία μικρότερη ηλικία από του Πυθαγόρα, αν και στην πραγματικότητα ο Θαλής ήταν μεγαλύτερός του κατά αρκετές δεκαετίες. Σημασία όμως, εδώ, δεν έχει η χρονική συνέπεια – αν είχε, ο Πλάτωνας δε θα απεικονιζόταν συνομήλικος ή και γηραιότερος τού δασκάλου του, Σωκράτη. Σημασία εδώ έχει η αρχετυπική αποτύπωση των μορφών ώστε το μήνυμα της σύνθεσης να είναι πιο εύληπτο. Σημασία επίσης έχει η δύναμη της εικόνας ηλικιωμένων αντρών να διδάσκονται από έναν νεότερό τους. Στην τοιχογραφία τής πρόσοψης του Πανεπιστημίου Αθηνών Θαλής και Πυθαγόρας απεικονίζονται δίπλα-δίπλα και με διαφορά ηλικίας αντίστροφη της πραγματικής – ίσως ο Ραφαήλ να έκανε το ίδιο.
Με ποιο κριτήριο, λοιπόν, ο Ραφαήλ παρέταξε τους φιλοσόφους στην 'Σχολή των Αθηνών'; Η γνώση περνά από την αριστερή στη δεξιά πλευρά μέσω του Πλάτωνα και του Αριστοτέλη καθώς αυτοί ήταν που παρέθεσαν στα εκτενή τους έργα τις προόδους των προγενέστερων και τις ανέλυσαν για τους μεταγενέστερους. Η πορεία, λοιπόν, της γνώσης ακολουθεί την καμπύλη τής θολωτής στέγης τής αγοράς με τους βασικούς της συνομιλητές να βρίσκονται στο ‘κλειδί’, το σημείο όπου εξασφαλίζεται η συνοχή όλου του οικοδομήματος. Βάσει αυτής πρέπει να είναι τοποθετημένοι οι φιλόσοφοι, δηλαδή ημικυκλικά και σύμφωνα με την ιστορική τους διαδοχή, με φορά από τα αριστερά προς τα δεξιά. Έτσι μόνο μπορεί να σταθεί η επικρατούσα άποψη για την παρουσία τού Ευκλείδη στη συγκεκριμένη θέση.
Παρ΄ όλα αυτά, όσοι θεωρούν ότι ο Ραφαήλ είχε στο μυαλό του τη διάκριση μεταξύ ιδεαλιστών και ρεαλιστών φιλοσόφων, προτιμούν να αναγνωρίσουν στη μορφή με το διαβήτη, αντί του Ευκλείδη, τον Αρχιμήδη. Ο Αρχιμήδης ασχολήθηκε με τα θεωρητικά Μαθηματικά, τα εφάρμοσε στην υδροστατική και την αστρονομία και σχεδίασε καινοτόμες μηχανές. Στην παρέα αυτή υψώνονται δύο σφαίρες – μια υδρόγειος και μια ουράνια – αποσαφηνίζοντας το πού εστιάζεται το ενδιαφέρον. Η σκηνή και τα χαρακτηριστικά τής κεντρικής φιγούρας φέρνουν έντονα στο μυαλό και έναν άλλο γεωμέτρη: τον Ερατοσθένη. Ήταν αυτός που κατάφερε με απλούστατα μέσα αλλά αξιοθαύμαστη ακρίβεια να υπολογίσει την περιφέρεια της Γης, την κλίση τού άξονά της και να σχεδιάσει τον πρώτο πραγματικό χάρτη τού τότε γνωστού κόσμου.
Ο Ραφαήλ συμπεριλαμβάνει στην ομάδα των αστρονόμων και γεωμετρών τον Κλαύδιο Πτολεμαίο. Τον αναπαριστά με στέμμα για να παραπέμψει, μέσω του ονόματός του, στην δυναστεία των Πτολεμαίων τής Αιγύπτου. Oι πρώτοι Πτολεμαίοι έκαναν την πρωτεύουσά τους, Αλεξάνδρεια, επίκεντρο των γραμμάτων και του πολιτισμού. Ο Ευκλείδης και ο Ερατοσθένης έδρασαν εκεί μέχρι το τέλος τής ζωής τους, ενώ ο Αρχιμήδης μάλλον είχε στενή επικοινωνία με τη βιβλιοθήκη της. Αν και τρεις περίπου αιώνες χωρίζουν τον Κλαύδιο Πτολεμαίο από την ακμή τής Αλεξάνδρειας, η τεράστια συνεισφορά του κατά τον 2ο μ.Χ. αιώνα είναι αποτέλεσμα του λαμπρού παρελθόντος τής πόλης, στην οποία έζησε και διέπρεψε και ο ίδιος. Για τον Ραφαήλ ο Κλαύδιος Πτολεμαίος είναι γνήσιος διάδοχος των πνευματικών κατακτήσεων της ελληνιστικής Αλεξάνδρειας και σύμβολο της καθοριστικής της παρακαταθήκης στην μετέπειτα εξέλιξη των επιστημών. Παρεμπιπτόντως, η άποψη ότι στην παρέα αυτή συμμετέχει ο Ζωροάστρης δεν έχει βάση. Ένας προφανής εκπρόσωπος των σημαντικών ανατολικών επιρροών – κυρίως από τους Βαβυλώνιους – στις προόδους τής αρχαιοελληνικής σκέψης βρίσκεται στην απέναντι πλευρά και κοιτά πάνω από τον ώμο τού Πυθαγόρα.
