Η Δύναμη της Τέχνης

περιοχή: Αρλ, Προβηγκία, Γαλλία
απόσπασμα: από την ελληνική έκδοση του βιβλίου του Αλαίν ντε Μποττόν, "Η Τέχνη του Ταξιδιού" (2006)

Ο Βίνσεντ Βαν Γκογκ έφτασε στην Προβηγκία στα τέλη Φεβρουαρίου 1888. Ήταν τριάντα πέντε ετών κι είχε στραφεί στη ζωγραφική μόλις οχτώ χρόνια νωρίτερα, αφού πρώτα δοκίμασε, χωρίς επιτυχία, να γίνει δάσκαλος και ιερέας. Τα δύο τελευταία χρόνια κατοικούσε στο Παρίσι, κοντά στον αδελφό του, τον Τεό, που ήταν έμπορος έργων τέχνης και τον συντηρούσε. Ο Βίνσεντ δεν είχε σπουδάσει εικαστικά, όμως διατηρούσε φιλικές σχέσεις με τον Πολ Γκογκέν και με τον Ανρί ντε Τουλούζ-Λοτρέκ, και εξέθετε τα έργα του δίπλα στα δικά τους στο Καφέ ντε Ταμπουρέν της λεωφόρου Κλισύ.
«Θυμάμαι ακόμη ζωηρά πόσο με είχε συναρπάσει το χειμωνιάτικο ταξίδι μου από το Παρίσι στην Αρλ» έγραφε ο Βαν Γκογκ για τις δεκαέξι ώρες που πέρασε στο τρένο πηγαίνοντας στην Προβηγκία. Όταν έφτασε
στην Αρλ, την πιο εύπορη πόλη της περιοχής και σημαντικό κέντρο για το εμπόριο λαδιού και για τα σιδηροδρομικά έργα, πήρε τις αποσκευές του και βάδισε μέσα στο χιόνι (που είχε υπερβεί τα τριάντα εκατοστά εκείνη τη μέρα, πράγμα σπάνιο) για να πάει στο μικρό ξενοδοχείο Καρρέλ, στη βόρεια πλευρά της. Παρά την κακοκαιρία και τις μικρές διαστάσεις του δωματίου του, ήταν κατενθουσιασμένος με τη μετακίνηση του στο νότο. Όπως έγραφε στην αδελφή του: «Πιστεύω πως η ζωή εδώ είναι κάπως πιο ικανοποιητική απ' ό,τι σε πολλά άλλα μέρη».

Χιονισμένο Τοπίο
(ελαιογραφία του Βίνσεντ βαν Γκογκ, 1888)
πηγή

Η παραμονή του στην Αρλ θα διαρκούσε ως το Μάιο του 1889, δεκαπέντε μήνες δηλαδή, από τους οποίους έμειναν περίπου 200 πίνακες, 100 σκίτσα και 200 επιστολές – είναι η περίοδος που κατά γενική ομολογία θεωρείται η σπουδαιότερη του έργου του. Τα πρώτα από τα έργα εκείνα απεικονίζουν την Αρλ χιονισμένη, με τον ουρανό να έχει διαυγές γαλανό χρώμα και τη γη ένα παγωμένο ροζ. Πέντε εβδομάδες μετά την άφιξή του ήρθε η άνοιξη και ο Βαν Γκογκ ζωγράφισε δεκατέσσερις πίνακες με τα ανθισμένα δέντρα στα χωράφια έξω από την Αρλ. Στις αρχές Μαΐου ζωγράφισε την κρεμαστή γέφυρα του Λανγκλουά πάνω από το κανάλι Αρλ-Μπουκ, στη νότια πλευρά της πόλης, και προς τα τέλη του μήνα αποτύπωσε αρκετές φορές τη θέα από την πεδιάδα Λα Κρο προς τους λόφους Αλπίγ και το ερειπωμένο αβαείο Μονμαζούρ. Ζωγράφισε επίσης τη θέα από την απέναντι πλευρά, σκαρφαλώνοντας στις βραχώδεις πλαγιές όπου βρισκόταν το αβαείο, για να δει την Αρλ από ψηλά. Περί τα μέσα Ιουνίου η προσοχή του είχε στραφεί σε ένα νέο θέμα, το θερισμό, και ολοκλήρωσε δέκα πίνακες μέσα σε δύο εβδομάδες. Εργαζόταν με εκπληκτική ταχύτητα: «Γρήγορα, γρήγορα, γρήγορα και βιαστικά, σαν θεριστής που σωπαίνει κάτω από τον καυτό ήλιο, με όλη του την προσοχή στραμμένη στο θερισμό». «Δουλεύω ακόμη και το καταμεσήμερο, την ώρα που ο ήλιος καίει, και το χαίρομαι σαν τζίτζικας. Θεέ μου, γιατί να μην έχω γνωρίσει αυτό τον τόπο στα είκοσι πέντε μου, αντί να έρθω εδώ τριάντα πέντε ετών!»

Θερισμός στη Λα Κρο και στο βάθος το Μονμαζούρ
(ελαιογραφία του Βίνσεντ βαν Γκογκ, 1888)
πηγή

Αργότερα, αιτιολογώντας στον αδελφό του γιατί είχε μετακομίσει από το Παρίσι στην Αρλ, παρέθετε δύο εξηγήσεις : είχε θελήσει «να ζωγραφίσει το νότο», αλλά και μέσω του έργου του να βοηθήσει και άλλους να τον «δουν». Όσο και αν αμφέβαλλε για το αν ήταν ικανός να το πετύχει, ούτε στιγμή δεν ένιωθε να κλονίζεται η πεποίθησή του ότι το εγχείρημα ήταν θεωρητικά εφικτό – ότι δηλαδή οι καλλιτέχνες που ζωγράφιζαν ένα τμήμα του κόσμου μπορούσαν να ανοίγουν τα μάτια στους άλλους.
Η πίστη του σε αυτή στην ικανότητα της τέχνης να μας ανοίγει τα μάτια οφειλόταν στο ότι και ο ίδιος δεχόταν συχνά την επίδραση της ως θεατής. Το ένιωθε ήδη, σε σχέση με τη λογοτεχνία, από την εποχή που εγκατέλειψε τη γενέτειρά του στην Ολλανδία για να εγκατασταθεί στη Γαλλία. Είχε διαβάσει τα έργα του Μπαλζάκ, του Φλομπέρ, του Ζολά και του Μοπασσάν και ήταν ευγνώμων προς τους συγγραφείς αυτούς που του είχαν επιτρέψει να διακρίνει τη δυναμική της γαλλικής κοινωνίας και την ψυχολογία της. Είχε μάθει πολλά για τη ζωή των επαρχιωτών μεσοαστών από το Μαντάμ Μποβαρύ και άλλα τόσα για τους άφραγκους, φιλόδοξους σπουδαστές του Παρισιού από το Μπαρμπα-Γκοριό – σε σημείο ώστε ν' αναγνωρίζει και στην κοινωνία τους χαρακτήρες που εμφανίζονταν στα βιβλία εκείνα.
Αλλά και η ζωγραφική τού άνοιγε τα μάτια κατά παρόμοιο τρόπο. Απέτιε συχνά φόρο τιμής στους ζωγράφους που τον είχαν διδάξει να βλέπει κάποιο συγκεκριμένο χρώμα ή μια ατμόσφαιρα. Ο Βελάσκεθ, για παράδειγμα, του είχε προσφέρει ένα χάρτη για να διακρίνει τις αποχρώσεις του γκρίζου. [...]

Το στοιχείο που διακρίνει τους μεγάλους ζωγράφους, κατά τη γνώμη του Βαν Γκογκ, είναι ότι μας επιτρέπουν να βλέπουμε πιο καθαρά κάποια πτυχή του κόσμου. Αν λοιπόν είχε μάθει από τον Βελάσκεθ να βλέπει τις διαβαθμίσεις του γκρίζου και τις μεγαλόσωμες μαγείρισσες με την τραχιά όψη, τότε θα είχε τον Μονέ ξεναγό του στα δειλινά και τον Ρέμπραντ στο πρωινό φως, ενώ ταυτόχρονα μάθαινε να κοιτάζει τις έφηβες Αρλεζιάνες με το βλέμμα ενός άλλου Ολλανδού («Μια τέλεια μορφή του Βερμέερ» έγραψε βλέποντας ένα ζωντανό παράδειγμα). Ο ουρανός πάνω από τον ποταμό Ρον, μετά τη δυνατή μπόρα, του θύμιζε τον Χοκουσάι · τα σπαρτά τον Μιλέ και οι νεαρές γυναίκες στο Σαιντ Μαρί ντε λα Μερ τον Τσιμαμπούε και τον Τζιόττο.

Ο Χάρτης της Περιοχής

Το Βιβλίο

σημείωση: Το τουριστικό γραφείο της Αρλ διοργανώνει υπέροχες περιηγήσεις με τίτλο "Στα Χνάρια του Βαν Γκογκ". Οι συμμετέχοντες επισκέπτονται πολλά από τα σημεία της πόλης και των περιχώρων, τα οποία έχουν τη μοναδική ευκαιρία να δουν επί τόπου από την οπτική του μεγάλου ζωγράφου.