απόσπασμα: Τζέιμς Στούαρτ, Νίκολας Ρεβέττ - Ο Αθηναϊκές Αρχαιότητες και άλλα Μνημεία της Ελλάδας (1762)
μετάφραση: από την έκδοση Charles Tilt, 1837
 |
| πηγή |
Με μια σημαντικότατη ένσταση, η Αθήνα είναι μοναδική ανάμεσα στα σωζόμενα μνημεία του αρχαίου πολιτισμένου κόσμου. Τα ερείπια της Ρώμης μπορεί να είναι πιο μεγαλοπρεπή· αυτά της Βαβυλώνας πιο μυστηριώδη· της Περσέπολης πιο ειδυλιακά· των Θηβών της Αιγύπτου πιο υπερμεγέθη· όμως σε ό,τι είναι πιο ελκυστικό για το μυαλό και την ψυχή, τις αναμνήσεις και τους συνειρμούς· πιο βαθυστόχαστο, συγκινητικό, μεγαλειώδες, η Αθήνα τα ξεπερνά όλα. Η ομορφιά του τοπίου της, η φωτεινότητα του ουρανού της, οι ελαιώνες της, τα βουνά της· αυτά ακόμα κοσμούν τον φημισμένο κάμπο, του οποίου η Ακρόπολη είναι το κέντρο και η δόξα. Ωστόσο, αυτά δεν είναι τα αξιοθέατα που προσελκύουν τους
διανοούμενους και τους καλλιτέχνες σε αυτούς τους υπέροχους τόπους: αν και η φύση είναι αξιαγάπητη, υπάρχουν ακόμα πιο εντυπωσιακά αντικείμενα θαυμασμού μέσα σε αυτά τα ένδοξα ερείπια των αριστουργημάτων, τα οποία έκαναν την Πόλη της Αθηνάς το θαύμα όλων των εποχών.
Είναι κρίμα που οι Επιθεωρήσεις των Τεχνών εκθειάζουν τόσο σπάνια την ενίσχυση και την συντήρησή της, ενώ τόσο συχνά διηγούνται κάτι για κάποια αμέλεια ή καταστροφή. Η Ιστορία της Αθήνας – ο τόπος όπου η Τέχνη προόδευσε εξαιτίας ανθρώπων τέτοιων που ο κόσμος δεν έχει από τότε ξανά γνωρίσει, από τις απλοϊκές και σοβαρές φόρμες των πρώιμων προσπαθειών τους, μέχρι την τέλεια σύνθεση των υψηλότερων και καθαρότερων μορφών – δεν ξέφυγε τους νομοτελειακούς κανόνες. Οι δύο μεγάλοι καταστροφείς, ο χρόνος και ο κατακτητής, έχουν αφήσει τα σημάδια τους πάνω στα ευγενέστερα μνημεία της ανθρώπινης ιδιοφυίας· ωστόσο χωρίς την επίμονη καταπάτηση, τόσο την εγχώρια όσο και αυτή από ημιμαθείς πλιατσικολόγους, αυτές οι απαράμιλλες κατασκευές, που στην τελική τους ομορφιά και μεγαλοπρέπεια ήταν το καμάρι και το θαύμα της αρχαιότητας, θα μπορούσαν να έχουν σωθεί ακέραιες. Οι βλάβες του πολέμου, η πυρπόληση, και η ανατίναξη μπορεί, μια φορά στα 100 χρόνια, να διαμέλισαν κάποιο ναό· όμως το ρήμαγμα ήταν συνεχές. Από τον Σύλλα που αφήρεσε μια ολόκληρη κιονοστοιχία, και τον Μόμμιο που έφυγε με αμπάρια ολόκληρα γεμάτα με θησαυρούς αρχαιοελληνικής τέχνης, μέχρι τον Βοεβόδα που ενσωμάτωσε ζωφόρους και επιγραφές στους τοίχους του φρουρίου και της οικίας του, τον κτίστη που κονιορτοποίησε κάποιο αριστοτεχνικά σμιλεμένο μάρμαρο και τον ερασιτέχνη που αγόρασε ή έκλεψε οτιδήποτε μπορούσε να μεταφερθεί – από τους χονδρεμπόρους έως τους μεταπράτες, όλοι οι άρπαγες έκαναν τα καινοτόμα και πολύτιμα αντικείμενα της Ελλάδας λεία τους. Και, σε ό,τι αφορά τους ειδικούς, δεν μπορούμε να λυπηθούμε ή να καταδικάσουμε την κλοπή, καθώς απομάκρυναν τα λάφυρά τους από καταστάσεις που θα τα εξέθεταν σε παραμέληση ή ακρωτηριασμό· έφεραν στην Ευρώπη δείγματα τελειότητας ως τότε άγνωστα, και ουσιαστικά συνετέλεσαν στον εμπλουτισμό της γνώσης και την καλλιέργεια της αισθητικής του κοινού.
Η πορεία της σύλησης θα μπορούσε να δώσει το θέμα μιας ενδιαφέρουσας διατριβής· οι περιορισμοί αυτής της εισαγωγής δεν επιτρέπουν παρά μια γρήγορη αναφορά. Ο Πέρσης εισβολέας παραχώρησε στην αδιάκριτη καταστροφική μανία ό,τι δεν του παρέδωσε η ταπεινωτική υποταγή. Πόλεις και ιερά, χωριά και ελαιώνες κατακάηκαν ή κατεδαφίστηκαν. Όμως αυτές οι καταστροφές αποκαταστάθηκαν: μόνο ελάχιστα και δυσδιάκριτα είναι πια τα ίχνη που μπορούν να βρεθούν από αυτές τις παμπάλαιες θεομηνίες. Οι εμφύλιες διαμάχες της Ελλάδος, παρότι άθλιες και αυτοκαταστροφικές, δεν άγγιξαν τα ιερά των θεών και τα καθαγιασμένα έργα τέχνης. Η Ρωμαϊκή κατάκτηση σάρωσε τόσο από την Ασιατική όσο και την Ευρωπαϊκή Ελλάδα πολλά από τα κομψότερα έργα γλυπτών και ζωγράφων, όμως εκτός λίγων εξαιρέσεων μόνο περιορισμένοι βανδαλισμοί έγιναν, ενώ στα επόμενα χρόνια οι Καίσαρες φαίνεται πως ένιωθαν υπερήφανοι για την επέκταση της εύνοιάς τους στις Ελλαδικές τους κτήσεις. Ο Καλιγούλας και ο Νέρωνας αποτέλεσαν εξαιρέσεις σε αυτή την ανθρωπιστική και φωτισμένη στάση· ο μεν από παράφρονα ματαιοδοξία, ο δε, από γούστο, είχε μεγάλες αξιώσεις από τους σωζόμενους καλλιτεχνικούς θησαυρούς. Οι εικονοκλαστικές τάσεις μερικών Χριστιανών Αυτοκρατόρων επέφεραν τρομακτικές καταστροφές στα ιερά και τα είδωλα· ούτε οι φοβερές επιδρομές του Γότθου Αλάριχου και του Βάνδαλου Γιζέριχου μπορούν να παραλειφθούν ακόμα και σε μια βιαστική ανακεφαλαίωση σαν αυτή των καταστροφών που κακοποίησαν ανεπανόρθωτα τα πολυτιμότερα αγαθά της Ελλάδας. Οι Σταυροφορίες υπήρξαν άλλη μια πηγή κακού και η Τουρκική κατάκτηση αποτέλειωσε ό,τι οι προηγούμενες μακρόχρονες επιβολές είχαν αφήσει στη μέση.
Μετά από αυτή τη σύντομη εξιστόρηση της καταστρεπτικής μοίρας που είχαν τα έργα των μεγάλων Ελλήνων καλλιτεχνών, αντί να μείνουμε έκπληκτοι μπροστά στο πόσο λίγα έχουν διασωθεί σήμερα, ίσως να ενθουσιαστούμε ιδιαίτερα από το πόσα πολλά γλίτωσαν παρά τους κινδύνους στους οποίους έχουν εκτεθεί. [...]
Ο Χάρτης της Περιοχής
Το Βιβλίο
