Η Καρδιά του Ισπαχάν

περιοχή: Ισπαχάν, Ιραν
απόσπασμα: Τηλεοπτικό ντοκιμαντέρ του BBC, Τα 80 Μεγαλύτερα Θαύματα του Ανθρώπου (2005)

σημείωση: Ο ιστορικός της Τέχνης Dan Cruickshank επισκέπτεται το στολίδι της Περσίας.

Ανυπομονώ να δω μια χώρα που τη διασχίζουν πολλοί αρχαίοι εμπορικοί δρόμοι. Έτσι, πάω στην Ισλαμική Δημοκρατία του Ιράν, κάποτε γνωστή ως Περσία.

   Από την επανάσταση του 1979 [σημ.: που οδήγησε στην εκθρόνιση του σάχη Μοχάμεντ Ρεζά Παχλαβί και την επικράτηση του Αγιατολάχ Χομεϊνί], η χώρα θεωρείται ένα καζάνι όπου βράζει ο θρησκευτικός φονταμενταλισμός. Ο Τζωρτζ Μπους, ο νεώτερος έφτασε στο σημείο να συμπεριλάβει το Ιράν στην ετικέτα «Άξονας του Κακού». Δύσκολα όμως μπορεί να συμβιβαστεί η εικόνα μιας μοχθηρής κοινωνίας με την εικόνα της πολύβουης και φιλικής αγοράς εδώ στο Ισπαχάν. Είναι ολοφάνερο ότι αποτελεί μέρος ενός αρχαίου, εκλεπτυσμένου και εξαιρετικά καλλιεργημένου πολιτισμού.
   Στις αρχές του 17ου αιώνα, το Ισπαχάν ανοικοδομήθηκε για να γίνει κύριος προορισμός των εμπόρων, όμως η πόλη είχε να επιδείξει κάτι περισσότερο από την απλή λαϊκή αρχιτεκτονική της. Ένας δρόμος φτιάχτηκε να διασχίζει το κέντρο της πόλης για να περνούν οι άνθρωποι από την υλική στην πνευματική διάσταση.
   Μια νέα αγορά ιδρύθηκε περίπου το 1610 και βρίσκομαι εδώ. Είναι ένα υπέροχο μέρος οργανωμένο γύρω από μια ευθεία διαδρομή. Έχει έναν θαυμάσιο θόλο και σε κάθε πλευρά τα μαγαζιά σφύζουν από ζωή σήμερα, όπως θα γινόταν και στις αρχές του 17ου αιώνα. Είναι σαφές ότι αυτή η διαδρομή, σαν κεραυνός, οδηγεί κάπου. Συνεχίζει προς τα εμπρός, έξω από αυτόν τον σκοτεινό κόσμο του εμπορίου σε αυτή τη μεγάλη αστική πλατεία, σε έναν κόσμο φωτεινό και λαμπρό.

Η πλατεία του Ιμάμη
(αριστερά: ο θόλος του τζαμιού Λοτφολάχ,
δεξιά: το Αλί Καπού και στο βάθος το τέμενος του Ιμάμη)
πηγή 

   Η Πλατεία του Ιμάμη (Μεϊντάν-ι-Ιμάμ) είναι μια από τις θεαματικότερες του κόσμου. Έχει 160 μέτρα πλάτος και 500 μέτρα μήκος και την ξεπερνάει σε μέγεθος μόνο η πλατεία Τιενανμέν του Πεκίνου. Όμως αυτό το εξαιρετικό μέρος είναι μόνο το προοίμιο του πραγματικού θησαυρού μου.
   Απομακρύνομαι από την ανακατωσούρα και το θόρυβο του εμπορικού, εκεί πίσω, προς το κέντρο αυτής της πλατείας, η οποία με τις διαστάσεις της είναι, όπως φαίνεται, σχεδιασμένη για να προκαλεί την αίσθηση ενός παράδεισου επί γης. Σε κάθε πλευρά της πλατείας υπάρχει από μια πύλη. Εκείνη έχει τη φόρμα ενός τζαμιού  [σημ.: το τζαμί του Λοτφολάχ στην ανατολική πλευρά της πλατείας] και απέναντι βρίσκεται το Παλάτι Αλί Καπού [σημ.: το όνομα σημαίνει «Αυτοκρατορική Πύλη» καθώς πίσω της απλώνονταν τα παλάτια της δυναστείας των Σαφαβιδών]. Μπροστά μου βρίσκεται το επίκεντρο, ο λόγος ύπαρξης αυτής της μεγάλης πλατείας, το υπέροχο Τέμενος του Ιμάμη [σημ.: λεγόταν τέμενος του Σάχη πριν το ’79 και κατασκευάστηκε υπό τον Αμπάς Α’]. Με καλεί να πάω προς το μέρος του.
   Έχω αφήσει τον κόσμο του εμπορίου και μέσω ενός επίγειου παράδεισου, φτάνω τώρα στον ίδιο τον παράδεισο. Πλησιάζω την κεντρική πύλη του τεμένους. Η πύλη διαθέτει μια περίτεχνη θολωτή οροφή.
   Και τώρα περνώ το κατώφλι. Μόλις συνέβη κάτι υπέροχο. Έχω αφήσει τον κόσμο του Ανθρώπου και μπει στον κόσμο του Θεού. Το αντιλαμβάνομαι αυτό· είναι ολοφάνερο, καθώς η ευθύγραμμη διαδρομή, που ακολούθησα από το παζάρι κατά μήκος της μεγάλης πλατείας, άλλαξε ξαφνικά κατεύθυνση· κάνει μία στροφή. Κοιτάζω πια προς την καρδιά του τεμένους, προς τη Μέκκα.

   Το τέμενος είναι το κέντρο του Ισπαχάν και το κέντρο του τεμένους είναι αυτός ο χώρος, το εσωτερικό ιερό. Μπροστά μου βρίσκεται το κεντρικό του χαρακτηριστικό, το μιχράμπ – ένας βωμός, κάτι σαν ιερό – που προς το μέρος του γυρίζουν αυτοί που προσεύχονται, μιας και είναι προσανατολισμένο προς τη Μέκκα. Είναι ένας τεράστιος χώρος. Ο θόλος και οι τοίχοι είναι επενδυμένοι με θεσπέσια πλακίδια που απεικονίζουν σχέδια φυτών και υπόσχονται τον παράδεισο.
   Το τέμενος του Ιμάμη είναι ίσως το πιο όμορφο του κόσμου. Το μεγαλείο του φαίνεται ανεπιτήδευτο, αλλά είναι επίσης και ένα εκπληκτικό αρχιτεκτονικό επίτευγμα· με τις μεγάλες καμάρες να υψώνονται απαλά για να στεγάσουν τους ευρύχωρους εσωτερικούς χώρους και να υποστηρίξουν τους τεράστιους πλίνθινους θόλους. Για τους πιστούς που συγκεντρώνονται στην αίθουσα της προσευχής η ομορφιά του περιβάλλοντα χώρου δεν αποτελεί απλά μια επιφανειακή λεπτομέρεια. Το τέμενος του Ιμάμη είναι ένας ισχυρός μαγνήτης, που συγκεντρώνει τους πιστούς και τους δίνει μια πρόγευση από τις απολαύσεις της μεταθανάτιας ζωής.

Ο Χάρτης της Περιοχής

Το Ντοκιμαντέρ