Γεωγραφικό Πλάτος Μηδέν

περιοχή: Γραμμή Ισημερινού, Ατλαντικός Ωκεανός
απόσπασμα: μεταφρασμένη ανάρτηση του ιστολογίου "The Beagle Project" με χωρία από τα ημερολόγια του πλοιάρχου Φιτζ Ρόυ και του Κάρολου Δαρβίνου.

σημείωση: Στις 7 Φεβρουαρίου 1832 το Μπιγκλ άφησε το Σαντιάγο του Πράσινου Ακρωτηρίου και έπλευσε νοτιοδυτικά προς τις ακτές της Βραζιλίας. Σταμάτησε για μια μέρα στις βραχονησίδες του Αγ. Παύλου & Αγ. Πέτρου, λιγότερο από μία μοίρα από τον Ισημερινό. Την επομένη πέρασε τον Ισημερινό κατευθυνόμενο προς το αρχιπέλαγος Φερνάντο ντε Νορόνια.

πηγή

Στις 17 Φεβρουαρίου ο Δαρβίνος πέρασε τη Γραμμή του Ισημερινού. Δεν αποτέλεσε κάποια δημιουργική απαρχή στην εξέλιξή του ή ένα σοβαρό ολίσθημα που επέφερε κάποια ποινή κράτησης. Ήταν απλά το γεγονός ότι για πρώτη (και ουσιαστικά τη μόνη) φορά στη ζωή του, ο Δαρβίνος διέσχισε τον Ισημερινό προς το Νότιο Ημισφαίριο. Θα περάσουν περισσότερο από τρία χρόνια πριν ο Δαρβίνος επιστρέψει στο Βόρειο Ημισφαίριο (στα νησιά Γκαλαπάγκος), και μετά θα πηγαινοέρχεται μπρος πίσω πάνω από τη Γραμμή για άλλο ένα χρόνο πριν να επιστρέψει στην πατρίδα του την Αγγλία.
   Αλλά αυτή δεν ήταν μια οποιαδήποτε διέλευση - ήταν η πρώτη για τον Δαρβίνο - και η παράδοση απαιτούσε, ανεξάρτητα από κοινωνική τάξη ή βαθμό, όποιος περνούσε τη Γραμμή για πρώτη φορά να μυηθεί στον Οίκο του Ποσειδώνα. Λοιπόν, τι κάνει ένα τσούρμο από καμιά 20αριά άντρες όταν τους δοθεί το ελεύθερο να μυήσουν νέοπες («στραβάδια» τους αποκαλούσε ο Δαρβίνος [σημ.: ο αγγλικός όρος του μεταφράζεται αυτολεξεί ως "γρύπας", το μυθολογικό τέρας]) σε μια καινούργια αδελφότητα; Μα φυσικά κάποιο σοβαρό καψόνι.

   Η «τελετή της διέλευσης» έχει μια μακρά παράδοση που κρατάει ως ένα βαθμό μέχρι σήμερα. Στην εποχή του Δαρβίνου (και μέχρι πριν μια δυο δεκαετίες) αυτή η μύηση στο «Βασίλειο του Ποσειδώνα» ήταν κάπως ακραία και περιελάμβανε την ταπείνωση των «στραβαδιών» (σήμερα αποκαλούνται "ψάρια" [σημ.: ο αγγλικός όρος σημαίνει "γυρίνος"]) από τα έμπειρα μέλη του πληρώματος (αποκαλούνται "θαλασσόλυκοι" στο Ναυτικό σήμερα) με δραστηριότητες όπως το ξύρισμά τους, το «βάπτισμά» τους στον ωκεανό (δηλαδή το να τους πετάνε στη θάλασσα ή να τους σέρνουν πίσω από το πλοίο) και το πασάλειμμά τους με εντόσθια ψαριών. Σε κάποιες περιπτώσεις το πράγμα ξέφευγε τόσο που ακούστηκε πως κάποιοι ναύτες έχασαν τη ζωή τους. Ο Φιτζ Ρόυ δεν εκτιμούσε πολύ αυτό το έθιμο, παρόλο που το τιμούσε χάριν της ενίσχυσης του ηθικού: 

«Το επόμενο πρωί περάσαμε τον Ισημερινό, και πραγματοποιήθηκαν οι συνήθεις τελετές.

Βαθύ ήταν το λουτρό για να ξεπλύνει όλο το κακό·
Τραχύ και το ξυράφι – πικρή γεύση είχε το γιατρικό.
Κάφρος φαινόταν ο μπαρμπέρης – τα δόντια της χτένας του δασιά
Και το νερό απ΄ όλες τις μεριές τον νεοφώτιστο χτυπά

Η δυσάρεστη πρακτική είχε επιτραπεί άτυπα στα περισσότερα πλοία, μιας κι αρχικά δεν απαγορευόταν· και αν και πολλοί την καταδικάζουν ως μια παράλογη και επικίνδυνη ανοησία, έχει επίσης και πολλούς υποστηρικτές. Ίσως αποτελεί ένα από αυτά τα παιχνίδια που την αποφυγή τους μπορεί κάποιος να τη μετανιώσει. Οι επιπτώσεις του στο πνεύμα όσων συμμετέχουν στις προετοιμασίες για τους θεατρινισμούς που περιλαμβάνει – οι οποίοι τους απολαμβάνουν όταν γίνονται και μιλούν γι΄ αυτούς για καιρό έπειτα – δεν μπορούν εύκολα να κριθούν χωρίς κάποιος να είναι αυτόπτης μάρτυρας.»

(Αφήγηση του Φιτζ Ρόυ, 17 Φεβρουαρίου)

   Γίνεται εμφανές από το ημερολόγιό του ότι το πλήρωμα πείραζε τον Δαρβίνο για τον τρόμο της διέλευσης του Ισημερινού πριν ακόμα αφήσει την Αγγλία. Η αγωνία ουσιαστικά ξεχειλίζει από το γραπτό καθώς η μεγάλη μέρα πλησιάζει:

«Διασκέδαζαν με το να μου κάνουν τις τρομερότερες περιγραφές αυτών που ο Ποσειδώνας θα μου έκανε κατά τη διέλευση του Ισημερινού.» (29 Οκτωβρίου 1831)

«Περάσαμε τον Τροπικό σήμερα το πρωί· αν η διαδρομή μας σταματούσε εδώ, ο Ποσειδώνας θα έκανε εδώ τους απαίσιους εορτασμούς του Ισημερινού» (10 Ιανουαρίου) 

[σημ.: Εδώ ο Δαρβίνος εννοεί τον βόρειο Τροπικό ή Τροπικό του Καρκίνου. Ανάλογες τελετές υπάρχουν και για άλλες παρθενικές διελεύσεις των ναυτικών, όπως αυτή του Τροπικού του Αιγόκερω, των Πολικών Κύκλων, της Διεθνούς Γραμμής Ημερομηνίας, του Πρώτου Μεσημβρινού, αλλά και αυτές των μεγάλων πορθμών και διωρύγων].

«Όλοι βιώνουν την προσμονή της εμφάνισης του Ποσειδώνα και δεν ακούω τίποτα άλλο παρά για ξυράφια ακονισμένα με λίμα και για έναν αφρό από μπογιά και πίσσα, που θα χρησιμοποιηθούν από τον πιο αλαφροχέρη θαλαμηπόλο». (14 Φεβρουαρίου)

   Τη νύχτα της 16ης, το πλήρωμα ξεκινά την μεγάλη προετοιμασία της τελετής. Μπορώ να φανταστώ τον Δαρβίνο να ρωτά τον καπετάνιο αν είναι πραγματικά υποχρεωμένος να συμμετάσχει σε αυτές τις κακόγουστες φάρσες και έπειτα να μένει άγρυπνος τη μισή νύχτα ανησυχώντας γι’ αυτά που επρόκειτο να συμβούν.

«Το βραδάκι άρχισαν οι εορτασμοί της διέλευσης της Γραμμής: Ο Αξιωματικός Γέφυρας ανέφερε πλοίο στον ορίζοντα – ο καπετάνιος έδωσε εντολή για μουδάρισμα – και σταματήσαμε κάνοντας αναστροφή για να συνομιλήσουμε με τον Ποσειδώνα. Ο καπετάνιος έκανε με τηλεβόα τη συζήτηση μαζί του, η οποία κατέληξε στο ότι το πρωί θα μας επισκεφτεί.» (16 Φεβρουαρίου)

   Όπως αποδείχθηκε, παρόλο που ένιωσε «μεγάλη τιμή» με την τελετή της διέλευσης, πιθανότατα τη γλίτωσε φτηνά. Αφιερώνει στο γεγονός την καταγραφή της 17ης, η οποία είναι τόσο ενδιαφέρουσα ώστε αξίζει να παρατεθεί ολόκληρη:

«Έχουμε περάσει τον Ισημερινό και έχω υποστεί τη δυσάρεστη διαδικασία του ξυρίσματος. Γύρω στις 9 η ώρα σήμερα το πρωί εμάς τα «στραβάδια», τριάντα δύο σε αριθμό, μας βάλανε στο κάτω κατάστρωμα. Οι καταπακτές σφραγίστηκαν και έτσι μείναμε στο σκοτάδι και μέσα σε πολλή ζέστη. Τότε κατέφθασαν τέσσερις απ΄ τους μπράβους του Ποσειδώνα και έναν έναν μάς οδηγούσαν στο κατάστρωμα. Ήμουν ο πρώτος και ξεμπέρδεψα εύκολα· παρ΄ όλα αυτά βρήκα αυτή την υδάτινη δοκιμασία αρκετά δυσάρεστη. Πριν βγω ο μπράβος μού έδεσε τα μάτια και, έτσι όπως με οδηγούσε, κουβάδες με νερό έπεφταν πάνω μου από όλες τις κατευθύνσεις. Μετά με ανέβασαν στη σανίδα, η οποία ήταν έτοιμη ν’ αναποδογυρίσει σε μια πισίνα γεμάτη νερό. Στη συνέχεια άλειψαν το πρόσωπο και το στόμα μου με πίσσα και μπογιά και ξύσανε λίγο μ’ ένα κομμάτι από τραχύ σιδερένιο κρίκο. Με ένα σινιάλο με αναποδογύρισαν στο νερό, όπου δυο άντρες με άρπαξαν και με βούλιαξαν. Προς μεγάλη μου ευχαρίστηση, τελικά, αφέθηκα ελεύθερος. Στους περισσότερους από τους υπόλοιπους συμπεριφέρθηκαν πολύ πιο άσχημα· βρωμιές μπουκώθηκαν στα στόματα και πασαλείφθηκαν στα πρόσωπά τους. Όλο το πλοίο μετατράπηκε σε λουτρό και νερό εκσφενδονιζόταν προς κάθε κατεύθυνση· φυσικά κανένας, ούτε καν ο καπετάνιος, δεν γλίτωσε το μπουγέλο.» (17 Φεβρουαρίου)

   Το μόνο που μπορώ να πω, είναι ότι υπάρχει κάτι το σουρεαλιστικό στο να ακούει κανείς ένα από τα μεγαλύτερα επιστημονικά μυαλά όλων των εποχών να περιγράφει πώς τον ξυρίσανε, τον πασαλείψανε με μπογιά και τον βυθίσανε στο νερό ένα τσούρμο άξεστων ναυτών. Έχοντας κατά νου τις κοινωνικές τάξεις της βικτωριανής Αγγλίας, σίγουρα ο Δαρβίνος βρήκε την μεταχείριση αυτή πολύ κατώτερή του. Πρέπει να ειπωθεί όμως πως στάθηκε παλικάρι και το πέρασε ούτως ή άλλως.

Χαιρετίζω τυχόν σχόλια από τους φίλους, τους συναδέλφους και τους αναγνώστες που έχουν πραγματοποιήσει τη διέλευση της Γραμμής. Εγώ την έχω μόλις και με τα βίας περάσει με αεροπλάνο· ευτυχώς δεν πέταξαν κανέναν στη «θάλασσα»!

Ο Χάρτης της Περιοχής

Το Ιστολόγιο